“Armada con libreta, bolígrafo e teléfono”. Así fue el particular peregrinaje por los cementerios de Ribadumia de la profesora Ana Belén Vázquez Pardal, documentando el uso del gallego en las lápidas, en el marco de un proyecto que nace con vocación autonómico y mucho de voluntariado ciudadano detrás. 

La docente recogió epitafios, anotando los más llamativos y plasmando datos para, posteriormente, realizar un estudio más amplio. Eso sí, ya “a primeira vista”, destaca, “chama a atención o distanciamento entre as expresións oral e escrita”. “Unha boa mostra témola en que a porcentaxe de inscricións funerarias en que aparecen as palabras ‘muller’, ‘home’, ‘fillos’ ou ‘netos’ son aínda escasas, se ben é certo que se nota a tendencia emerxente, moi especialmente nestes anos que levamos do século XXI”.

Se aprecian más lápidas en gallego en parroquias que fueron de Dositeo Valiñas, que lo usaba regularmente

La huella de Dositeo Valiñas

A la investigadora le llamaron la atención aspectos como que “na parroquia de Besomaño non haxa ningunha escrita en galego; e só unha na de Lois”. 

En el lado contrario, en Leiro, Ribadumia y Sisán, aparecen “porcentaxes de uso do galego máis elevadas” que están “entre o 3,17% e o 4,65%”. “No medio atópase a parroquia de Barrantes, que non chega ao 3%”. Y Vázquez lanza una primera hipótesis: “Poden estas cifras gardar relación coa presenza durante case 80 anos de don Dositeo (Valiñas) como sacerdote das parroquias de Leiro e Ribadumia?”.  “O párroco”, añade, “empregou a nosa lingua na súa vida profesional, pero tamén na persoal e a súa lápida é unha das que están en lingua galega”.

Desde 1991

Según esta investigación, el gallego hizo su aparición en los cementerios de Ribadumia en 1991, “nunha tumba dunha das freguesas da parroquia de Ribadumia”. De “máis de mil familias (1110 panteóns e sepulturas), un total de 32 puxeron inscricións en idioma galego (2’9%)”. 

A nivel autonómico, el “cambio de tendencia” pudo deberse al “relevo xeracional” de los últimos años. “As primeiras persoas alfabetizadas en galego nos primeiros anos da etapa democrática pasan agora a ocuparse do coidado do lugar en que repousan definitivamente os seus parentes”.

Desde octubre, la información disponible de este proyecto está publicada en un mapa accesible presentado por el Consello da Cultura Galega, abierto a la colaboración ciudadana, para aquellos municipios donde hay datos.